Waarom is een kleine daling van de grondwaterreserves een groot probleem?

De lange periodes van droogte die we de voorbije jaren meegemaakt hebben, hebben duidelijk effect op het grondwater. De laatste jaren zien we in heel Vlaanderen vaak lage of zeer lage grondwaterstanden in het ondiepe grondwater. Afhankelijk van de plaats, betekent dat dat het grondwater 20cm, 50 cm, een meter of 2 meter lager is dan normaal. Dat wil gelukkig niet zeggen dat het grondwater uitgeput is. Die verlaging is meestal klein ten opzichte van de totale dikte van grondwatervoerende lagen in de ondergrond die typische tientallen of honderden meters bedraagt. Lage of zeer lage grondwaterstanden betekenen dus zeker niet dat de grondwaterreserves bijna leeg zijn. 

Wat is het probleem dan wel? Ik ben zelf nogal fan van cijfers, procenten en waterbalansen om het watersysteem te doorgronden. Waarom zou een nuchtere ingenieur als ik zich dan zorgen maken over pakweg een halve meter of één meter verlaging van het grondwaterpeil? Waarom maken we ons zoveel zorgen over een daling van één procent - of hooguit enkele procenten - van de grondwaterreserves?  

Waarom is een kleine daling van de grondwaterreserves een groot probleem? 

Die bovenste meter grondwater is een heel belangrijke meter. Het meest ondiepe grondwater vervult heel wat functies die niet zomaar overgenomen kunnen worden door dieper grondwater of ander water. Het meest ondiepe grondwater heeft een grote impact op planten, gewassen, bodems en rivieren. 

De natuur is één van de eerste slachtoffers van lage grondwaterpeilen. Heel wat vegetatie in kwetsbare natuurgebieden en valleigebieden wordt direct gevoed door het grondwater. Een daling van de grondwaterpeilen zorgt voor een vochttekort bij planten. Zeker wanneer die lagere grondwaterpeilen zich niet kunnen herstellen en er jaar na jaar lage peilen voorkomen, kan dit zorgen voor verschuivingen in de vegetatiesamenstelling. Bepaalde types vegetatie verdwijnen of worden vervangen door andere soorten. 

Het meest ondiepe grondwater is ook essentieel voor landbouw. Lagere grondwaterstanden betekenen drogere bodems en dus lagere opbrengsten of veel meer moeten beregenen. Heel wat studies tonen aan dat wanneer de grondwaterpeilen hoger kunnen gehouden worden in landbouwgebied, gewassen weerbaarder zijn in periodes van droogte en er minder irrigatie nodig is. 

Een ander belangrijk neveneffect van lage grondwaterpeilen is dat rivieren minder gevoed worden. Herinner u dat de belangrijkste uitstroom van het grondwater naar de rivieren gaat (zie deze eerdere blogpost). Na een periode van droogte is bijna al het water dat in de rivier stroomt, afkomstig van grondwater. Het zijn de bovenste meters van het grondwater die in contact staan met onze waterlopen. Als de grondwaterpeilen te laag zijn, valt ook deze bron van water weg en komen de rivieren nog sneller in de problemen bij droogte. 

Ook in de buurt van de kust zien we niet graag lage grondwaterpeilen. Daar kan dit namelijk leiden tot verzilting, het zouter worden van het grondwater. Water dat te zout is, is niet geschikt voor consumptie en landbouw. En een kleine verlaging van het ondiepe grondwaterpeil, kan al zorgen voor een zeer grote extra indringing van zout water onder land. 

Dus ...

De verlaging van de grondwaterpeilen in het ondiepe grondwater die we de laatste jaren zien, zijn klein in verhouding tot de totale grondwaterreserves. Helaas is die bovenste meter grondwater een heel belangrijke meter voor natuur, gewassen, bodems en rivieren.