Hoeveel grondwater wordt er opgepompt bij bemalingen op bouwwerven in Vlaanderen?

Bij elke droogte, en vooral wanneer ons gevraagd wordt om geen water te verspillen, is er veel publieke verontwaardiging over het water dat bij bemalingen op bouwwerven op een heel zichtbare manier in de riolering belandt. De mate van verontwaardiging is natuurlijk niet noodzakelijk evenredig met de werkelijke impact op het watersysteem. Hoeveel grondwater wordt er eigenlijk opgepompt bij bemalingen in Vlaanderen? En weten we dat eigenlijk wel precies genoeg? Dat onderzochten we in het project Herbronnen, gefinancierd door Vlaanderen Circulair met partners Aquafin, Werfwater en VUB. 

Inschatting op basis van de heffingen op lozingen

Voor bemalingen waarbij meer dan 10 kubieke meter water per uur geloosd wordt in de openbare riolering, dient een heffing op de lozing betaald te worden. Op basis van de cijfers over die heffingen, wordt er jaarlijks tussen de 3 en 5 miljoen kubieke meter water per jaar afkomstig van bemalingen in de riolering geloosd.  

In dit cijfer zitten heel wat bemalingen echter niet vervat: 

• bemalingen waarbij niet in de riolering geloosd wordt
• bemalingen die minder dan 10 kubieke meter water per uur lozen
• bemalingen die meer dan 10 kubieke meter water per uur lozen maar waarbij die niet correct wordt gemeten of aangegeven
• niet-geregistreerde of niet-vergunde bemalingen

Inschatting op basis van de vergunningen
Als ik uit de Databank Ondergrond Vlaanderen alle vergunningen voor tijdelijke bemalingen (VLAREM rubriek 53.2 voor de liefhebbers) trek voor 2020, bedraagt het totale vergunde volume voor tijdelijke bemalingen 63 miljoen m³/jaar. Ter referentie: de totale hoeveelheid vergunde grondwaterwinning per jaar voor industrie is ongeveer 55 miljoen m³, voor landbouw is dat ongeveer 70 miljoen m³. Het vergunde volume voor bemaling is van dezelfde grootte-orde dus als dat voor industrie of landbouw. En terwijl grondwater in landbouw en industrie typisch nuttig gebruikt wordt, om ons voedsel of bier te produceren bijvoorbeeld, verdwijnt het merendeel van het bemalingswater in de riolering zonder een nuttige functie.

Zoals ik in eerdere blogpost al uitlegde, is het het vergunde volume natuurlijk niet per se gelijk aan het werkelijk opgepompt volume. Dat is zeker voor bemalingen zo. Het aangevraagde vergunde volume is vaak groter dan wat nodig is om te vermijden dat er een extra vergunning moet aangevraagd worden als er toch meer dan voorzien zou moeten opgepompt worden. Of soms blijkt er bij de werken helemaal geen bemaling nodig omdat het grondwaterpeil al laag genoeg is. 

Er zijn dus redenen om aan te nemen dat dit cijfer van 63 miljoen m³ een overschatting is van het werkelijk opgepompte volume. Op basis van een analyse van enkele grote bemalingen bleek dat het vergunde volume gemiddeld dubbel zo groot is dan het officieel gemeten volume. Een deel van de volume wordt natuurlijk ook geretourneerd, hergebruikt of geloosd in een waterloop dus niet al dat water belandt in de riolering. 

Tegelijk weten we ook dat niet alle bemalingen in de databank terechtkomen (door slechte doorstroming van informatie maar er zijn natuurlijk ook niet-vergunde of niet-gemelde bemalingen) en is er dus ook een zeker een onderschatting. 

Of die overschatting of onderschatting belangrijker is, is moeilijk te zeggen. Er zit dus heel wat onzekerheid op die cijfers maar uit alle analysis blijkt dat er toch eerder tientallen miljoen m³ bemaald wordt dan slechts enkele miljoen m³ per jaar.

Blik op de toekomst

Er dient opgemerkt te worden dat die cijfers in zekere zin het verleden weergeven toen er nog niet zoveel aandacht was voor grondwater, waterschaarste en de rol van bemalingen hierin. Er is de voorbije jaren in de sector echt wel urgentie gegroeid en we zien meer initiatieven rond slim peilgestuurd bemalen, werken met waterkerende wanden om de hoeveelheid bemalingswater te beperken, retourbemaling, ... Zowel in de sector als bij de vergunningsverlenende overheden is er nu veel meer aandacht voor deze problematiek die in de volgende jaren hopelijk zal leiden tot een reductie van de impact van bemaling op het grondwater.

Hoe duurzamer bemalen?

Bron: www.vmm.be/grondwater/bemaling

Beperken: Door slimme monitoring en sturing kan de hoeveelheid opgepompt water geminimaliseerd worden. Ook het aanbrengen van waterkerende wanden kan de hoeveelheid op te pompten grondwater heel sterk reduceren. 

Retour: Het water moet zoveel mogelijk terug de grond in via retourputten, infiltratieputten, infiltratiebekkens of infiltratiegrachten op of naast de bouwwerf. Het retourneren van dat grondwater is helaas niet altijd technisch mogelijk. Je hebt daar ruimte voor nodig, het water mag niet verontreinigd zijn en vaak zijn er ook problemen met putverstopping bij injectie maar de realiteit is dat het veel vaker technisch mogelijk is dan de huidige praktijk. 

Hergebruiken: Bemalingswater kan nuttig gebruikt worden door groendiensten en bedrijven bijvoorbeeld indien de kwaliteit van het water het toelaat. 

Conclusie

Hoewel er heel wat onzekerheid op de cijfers zit, worden er waarschijnlijk toch eerder tientallen miljoenen kubieke meter water opgepompt bij bemalingen op bouwwerven dan slechts enkele miljoenen. Deze cijfers tonen aan dat de transitie die de sector en de overheid heeft ingezet op het vlak van duurzamere bemalingen zeker de moeite waard is.