Wordt er steeds meer of minder grondwater opgepompt in Vlaanderen? De cijfers op een rij.
We zien al enkele jaren zeer lage grondwaterpeilen, zo ongeveer overal in Vlaanderen. "Dat komt omdat landbouw, industrie en de drinkwatermaatschappijen steeds meer grondwater oppompen", is een reactie die ik vaak hoor. Maar is dat wel zo? Pompen we met zijn allen steeds meer of steeds minder grondwater op? En weten we dat eigenlijk wel goed genoeg?
Laten we de cijfers eens op een rij zetten. Wat weten we en wat weten we niet?
De vergunningen
Voor het oppompen van grondwater is meestal een vergunning nodig. De figuren hieronder tonen de evolutie van de vergunde volumes voor grondwaterwinning in de voorbije 20 jaar.
Het totale vergunde volume voor grondwaterwinning is sterk afgenomen in de voorbije twintig jaar. Het vergunde volume is nu ongeveer 25% lager dan in 2000. De afname werd vooral gerealiseerd in de drinkwaterproductie en de industrie. In de landbouwsector zien we eerder een stagnatie of lichte stijging. Deze stijging is veel kleiner dan de dalingen in andere sectoren waardoor het totale vergunde volume daalt. Dat de vraag naar water in de landbouw niet daalt in een realiteit waarin we steeds vaker met lange droge periodes in het groeiseizoen worden geconfronteerd, hoeft niet te verbazen.
Ook belangrijk: niet alleen in de diepe gespannen grondwaterlichamen is het vergunde volume afgenomen, ook in het freatische grondwater is het vergund volume voor grondwaterwinning sterk gedaald. Dat het strengere vergunningenbeleid in diepe grondwaterlichamen geleid heeft tot een toename van het vergunde volume van grondwaterwinning in het freatische grondwater is dus niet waar.
Evolutie van het vergunde volume voor grondwaterwinning per sector in Vlaanderen (links: inclusief drinkwaterproductie; recht: exclusief drinkwaterproductie) (Bron: VMM, volvanwater.be)
Vergund versus werkelijk opgepompt grondwater
Het vergunde volume is dus zeker niet toegenomen. Integendeel. De evolutie van het vergunde volume geeft echter niet het volledige beeld. Het werkelijk opgepompte volume grondwater is om verschillende redenen niet exact gelijk aan het vergunde volume.
Ten eerste wordt niet elke vergunning volledig benut. Het vergunde volume is vaak een soort van worst case scenario. Het vergunde volume is bijvoorbeeld in de drinkwatersector vaak heel wat groter dan het werkelijk opgepompte volume grondwater. Het vergunde volume moet namelijk ook toelaten om pieken in de watervraag, problemen met andere waterbronnen of noodsituaties op te vangen.
Gemiddeld is het effectief ontrokken volume grondwater ongeveer 75% van het vergunde volume. Dit percentage is wel sterk verschillend voor verschillende sectoren: 51% voor drinkwater, 74% voor landbouw en 85% voor industrie (Bron: VMM, volvanwater.be).
Omdat de evolutie van het vergunde en werkelijk onttrokken volume grondwater dus niet noodzakelijk dezelfde is, kijken we dus ook even naar wat we weten over het werkelijk verbruik van grondwater. In het milieurapport van VMM lezen we daarover "In de periode 2000-2018 vertoonde het grondwaterverbruik een daling met 31 %." Hoewel er op deze inschatting van het werkelijke grondwaterverbruik nog wel wat onzekerheden zitten, zien we dus ook bij het werkelijk opgepompte (geregistreerde of geschatte) volume grondwater een sterke daling in de voorbije 20 jaren.
En wat met de illegale grondwaterwinningen?
Niet elke grondwaterwinning in Vlaanderen is gemeld of vergund en dus opgenomen in de cijfers hierboven. Het gaat dan over kleine winningen (< 500 m³/j en niet-ingedeelde), maar ook over illegale vergunningsplichtige winningen.
Inschatten hoeveel illegale grondwaterwinningen er zijn en vooral hoeveel grondwater ze oppompen is uiteraard heel moeilijk. In dit artikel in EOS proberen verschillende experten een inschatting te maken. We vermoeden dat er een heel groot aantal illegale grondwaterputten zijn maar dat het vooral om kleinere winningen gaat. Op basis van grondwatermodellen kunnen we inschatten dat ongeveer 10-20% van het opgepompte grondwater niet-geregistreerd is. We vrezen wel dat het aantal niet-geregistreerde putten de laatste jaren nog sterk is toegenomen als gevolg van de periodes van droogte waarmee we geconfronteerd werden. Dat deze toename in illegaal opgepompt grondwater echter groter zou zijn dan dan de enorme afname die we zien bij de grote grondwaterwinningen, lijkt me sterk.
Conclusie
Hoewel er grote onzekerheden zijn over de hoeveelheid niet-geregistreerde grondwaterwinning, wijzen de officiële cijfers over vergund en werkelijk opgepompt volume grondwater op een sterke afname van 20-30% in de voorbije 20 jaren.
Wil dat zeggen dat we op onze lauweren mogen rusten en niet meer moeten inzetten op water besparen, alternatieven voor grondwater zoeken en de strijd met illegale grondwaterwinning aangaan? Uiteraard niet.
Hoe we slimmer met ons grondwater kunnen omgaan en grondwater een deel van de oplossing kan zijn in de strijd tegen droogte en waterschaarste, lees je hier.
Intrigerende thema's. Ik ben erg begaan met het het impact van het probleem op de natuurwaarden.
BeantwoordenVerwijderenEnkele vragen: Hoe kan je de daling in de drinkwaterwinning verklaren, gezien in die 20 jaar de bevolking alleen maar gestegen is en steeds meer op grotere voet leeft (meer zwembaden, verkavelingen met tuinen, ...)? Of springt de consument bewuster met water om, eventueel door de hogere prijs? Uit de vooropgestelde aanpak blijkt ook dat lekken in de waterleiding voor een aanzienlijk verlies zorgen. Misschien deels ook al aangepakt? Is er een andere oorzaak?
Ten tweede is het natuurlijk goed nieuws dat er een globale daling is in de grondwaterwinning, maar het cijfer van 30% lijkt toch niet zo ver boven de tot mogelijk 20% stijging van de illegale winningen? Verder is er een historisch passief opgebouwd dat veel drastischer moet teruggedrongen worden. Vele natuurgebieden lijden immers onder verdroging.