SOS droogte: Is het grondwater het probleem of de oplossing?

Het is weer droog. Heel droog. We lezen dan ook bijna dagelijks alarmerende berichten over het grondwater en de gevolgen van de droogte. De grondwaterstanden zijn laag of zeer laag voor de tijd van het jaar en we zien steeds meer de problematische gevolgen daarvan: voor de natuur, voor de landbouw, voor de rivieren, ...

Niets dan problemen met dat grondwater, lijkt het. Alsof het grondwater vooral een bron van ellende is. Hét grote probleem bij droogte.

Maar is het grondwater het probleem ... of de oplossing?

Kan grondwater de oplossing zijn in plaats van het probleem bij droogte? 

Het grondwater is veruit het grootste reservoir van vloeibaar zoetwater in de wereld. 99% van het vloeibare zoetwater in de wereld zit onder de grond. Er kunnen dus enorme hoeveelheden water in de ondergrond opgeslagen worden. 

Omdat het grondwater een zeer groot reservoir is met lange verblijftijden, is het de ideale buffer in periodes van droogte. Zelfs wanneer de rivieren en beken droog staan na weken van droogte, zitten er nog grote reserves water in de ondergrond. In die periodes is het grondwater in veel gebieden de enige bron van water voor natuur, landbouw, industrie en huishoudens. 

Het volume dat kan opgeslaan worden in door de mens gemaakte buffers zoals regenwaterputten en spaarbekkens, die uiteraard zeer nuttig zijn, is nietig vergeleken met de ruimte die de ondergrond biedt. De grondwaterreservoirs zijn dan ook ideaal om water in op te slaan in natte periodes zodat we nog water hebben in periodes van droogte. 

Het grondwater is dan ook een essentieel deel van de oplossing en van de noodzakelijke klimaatadaptatie die ons moeten wapenen tegen de langere, vakere en intensere periodes van droogte die ons te wachten staan. 

Onder welke voorwaarden kan grondwater de oplossing zijn bij droogte? 

Grondwater kan zijn essentiële rol als buffer enkel vervullen als er aan enkele voorwaarden voldaan is: 

• als er voldoende water kan infiltreren en het grondwater voeden
• als het water kan vastgehouden worden voor lange tijd én 
• als de reserves na een periode van droogte weer kunnen herstellen. 

En daar loopt het al wel eens mis.

Waarom is er niet genoeg infiltratie?

Vlaanderen is kampioen in verharding, beton en asfalt. Zelfs veel meer dan regio's in onze buurlanden met een vergelijkbare bevolkingsdichtheid en welvaart. Hierdoor komt er te veel regenwater in de riolen terecht en kan het niet infiltreren in de ondergrond om het grondwater te voeden.

Bovendien zien we de laatste jaren steeds vaker lange periodes van droogte waarin het grondwater niet gevoed wordt. En als het regent, regent het erg fel waardoor het water ook niet langzaam in de bodem kan dringen maar in de riolen verdwijnt.

Minder infiltratie door verharding en droogte is een probleem omdat het grondwater in ondiepe aquifers zeer afhankelijk is van die grondwatervoeding en er zeer sterk op reageert. Minder infiltratie betekent lagere grondwaterstanden. En lagere grondwaterstanden betekenen dat er niet voldoende grondwater is om lange periodes van droogte te overbruggen.

En wat kunnen we daar aan doen?

Ontharden - en vooral niet verder verharden - zijn logische stappen om meer water te kunnen infiltreren. De verharde oppervlakte in Vlaanderen stijgt echter nog steeds. Bovendien is ontharden een duur en traag proces dus daar kunnen we niet alle heil van verwachten. We hebben nood aan oplossingen die op korte termijn een groot verschil kunnen maken. We hebben geen tijd meer. De toekomst met vakere, langere en intensere droogtes die wetenschappers al lang voorspelden is nú.

We moeten ervoor zorgen dat bij nieuwe én bestaande gebouwen en infrastructuur water kan infiltreren en niet in de riolering terechtkomt. Dat kan. Het is technisch perfect mogelijk om huizen te bouwen en wegen aan te leggen waarbij er geen enkele druppel regenwater in de riolering terechtkomt. Met infiltratieputten, wadi's, infiltratiegrachten of andere infiltratievoorzieningen.

We zien ook steeds meer landen waar volop wordt ingezet op artificiële infiltratie: het laten infiltreren of injecteren van rivierwater (in natte periodes) of gezuiverd afvalwater om de grondwatervoorraden op peil te houden.

En hoe kunnen we het geïnfiltreerde water beter vasthouden in de ondergrond? 

Te veel grondwater wordt snel weer afgevoerd door drainagegrachten. Omdat te natte gronden niet geschikt zijn voor landbouw, vind je overal in Vlaanderen grachten om overtollig grondwater af te voeren. Dat water zijn we dan kwijt en kunnen we niet gebruiken in een droge zomer.

Dat kan beter. Door drainagegrachten en sloten te dempen of minder diep te maken. Door niet te draineren nabij natuurgebieden. Of door slimmer te ontwateren met peilgestuurde drainage. Zo is het water dat infiltreert niet meteen weer weg.

En wat met het oppompen van grondwater? 

Door het oppompen van grondwater verminder je uiteraard ook de hoeveelheid water die aanwezig is in de buffer. Toch bespreek ik dit bewust pas als laatste.

Waarom? Omdat zodra ik iets zeg of schrijf over grondwater, 90% van alle vragen en reacties die ik krijg over het oppompen van grondwater gaan. Over vergunningen, over illegale winningen, over bemalingen bij bouwwerken, ...

En natuurlijk moeten we kritisch omgaan met vergunningen voor grondwaterextractie, moeten we ervoor zorgen dat we geen kostbaar grondwater gebruiken voor minderwaardige toepassingen, moeten we meer regenwater en gezuiverd afvalwater hergebruiken, moeten we zuinig omgaan met water en moeten we streng optreden tegen illegale grondwaterwinning. Maar de discussie over duurzaam beheer van grondwater beperken tot grondwaterextractie is niet verstandig. Er is namelijk ook heel veel winst te boeken bij de andere aspecten van het verhaal: infiltreren én vasthouden van water in de grond.

Dus ...

De oplossing voor droogte ligt in het opslaan van water wanneer er nog wél water is. De ondergrond is de ideale buffer hiervoor. Grondwater kan zijn essentiële rol als buffer echter enkel vervullen als er voldoende water kan infiltreren, als het water kan vastgehouden worden voor lange tijd én als de reserves na een periode van droogte weer kunnen herstellen.