Hoeveel lager is het grondwaterpeil nu dan in een normaal jaar?

Dat de grondwaterpeilen in het ondiepe grondwater in Vlaanderen momenteel laag zijn, dat is geen nieuws. Al enkele jaren zien we voortdurend hoge percentages van lage en zeer lage grondwaterstanden in de grondwaterstandsindicator (https://www.dov.vlaanderen.be/page/actuele-grondwaterstandindicator).

Maar hoe veel lager zijn die grondwaterpeilen nu dan vergeleken met een normaal jaar? Hoeveel dieper zit het grondwater nu dan in een doorsnee maand november? 

Hoeveel cm lager zijn de grondwaterstanden nu dan in een normale maand november? 

Voor de ongeveer 150 meetpunten die gebruikt worden in de grondwaterstandsindicator, vergeleek ik de huidige grondwaterstand met de mediaanwaarde van de voorbije decennia. 

Gemiddeld is de grondwaterstand in Vlaanderen nu 30 cm lager dan in een mediaan jaar. Er zijn wel grote verschillen. In sommige meetpunten staat het grondwater hoger dan normaal, in anderen staat het meer dan een meter lager dan normaal. In het merendeel van de meetpunten staat het grondwater tussen de 0 en 60 cm lager dan normaal. 

Is 30 cm veel of weinig? 

Voor sommigen lijkt 30 cm misschien weinig. Anderen beseffen dat 30 cm over de hele oppervlakte van Vlaanderen over veel water gaat. 

Als we naar de impact kijken van lage grondwaterstanden zoals voor natuur, landbouw, rivieren en verzilting van het grondwater (https://grondwatermythes.blogspot.com/2020/04/als-de-grondwaterstanden-zeer-laag-zijn.html), dan is 30 cm zeker significant. 

Om in te schatten of 30 cm veel of weining is, kunnen we die 30 cm ook vergelijken met de gemiddelde grondwatervoeding in Vlaanderen. Zo kunnen we weten hoe moeilijk of makkelijk het is om die 30 cm terug aan te vullen. 

Om 30 cm grondwater aan te vullen, hebben we geen 30 cm water nodig. Dat komt omdat de ondergrond niet enkel uit poriën bestaat waarin water kan zitten, maar ook uit korrels, zandkorrels bijvoorbeeld. Om de grondwatertafel met 30 cm te laten stijgen, moeten we enkel de poriën opvullen met water. Als we veronderstellen dat er 20% poriën zijn en 80% korrels, hebben we dus 6 cm of 60 mm water nodig om de grondwaterpeilen met 30 cm te laten stijgen. Dit gaat dan uiteraard om 60 mm bijkomend water ten opzichte van een normaal jaar want het grondwater moet niet gewoon stijgen maar moet 30 cm méér stijgen dan in een normaal najaar.

Dat lijkt misschien niet veel, maar om in te schatten of 60 mm extra grondwatervoeding veel is, kunnen we dit vergelijken met de gemiddelde grondwatervoeding in Vlaanderen. Die bedraagt 220 mm/jaar (Batelaan et al., 2007). Het grondwater wordt niet het hele jaar door gevoed. Dat gebeurt voornamelijk tussen eind september en eind maart. In die periode wordt het grondwater dus met gemiddeld 35-40 mm/maand gevoed. Om tussen nu en maart 2021 die 30 cm stijging te realiseren, moet er dus op 4 à 5 maanden 60 mm extra grondwatervoeding zijn. Dat zou betekenen dat we de volgende maanden systematisch een derde meer grondwatervoeding nodig hebben dan in een normaal jaar. We hebben dus vele natte maanden nodig met een bovengemiddelde grondwatervoeding. 

Tenzij we heel veel regen over ons heen krijgen de volgende maanden, veel meer dan normaal, is het dus heel onwaarschijnlijk dat we de grondwatertafel op enkele maanden overal kunnen herstellen. 

Bovendien heb ik nu enkel berekend wat er nodig is om tot een normaal grondwaterpeil te stijgen. In de huidige context met lange en intense periodes van droogte  in de lente en zomer, zouden we de lente misschien wel liever starten met bovengemiddelde grondwaterstanden. 

Waarom is deze berekening veel te simpel? 

De berekening die ik hierboven gedaan heb, doe ik met veel tegenzin. Niet omdat ik niet graag reken uiteraard maar omdat het grondwater een veel complexer systeem is dan deze berekening doet uitschijnen. 

Waarom is deze berekening veel te simpel? 

• Die 30 cm is een gemiddelde. In realiteit staat het grondwater op sommige plaatsen meer dan 1,5 meter lager dan normaal terwijl het ondiepe grondwater in West-Vlaanderen bijvoorbeeld min of meer normaal is in veel meetpunten. 
• Ook de grondwaterdiepte, de samenstellingen en eigenschappen van de ondergrond en dus de snelheid waarmee het grondwater reageert op neerslag, is zeer verschillend van plaats tot plaats. 
• De grondwatervoeding in Vlaanderen is ook sterk variabel en kan niet zomaar overal en altijd benaderd worden door het jaarlijkse gemiddelde voor Vlaanderen. 
• Het grondwater is geen bak water waarin het volume water zomaar evenveel toeneemt als het extra water dat je toevoegd. Bij hogere grondwaterpeilen zal ook de uitstroom vanuit het grondwater naar beken, rivieren en drainagegrachten groter zijn. Je kan dus niet zomaar een toename van de grondwatervoeding vertalen in een verhoging van de grondwaterpeilen. 

Conclusie

Het grondwater staat momenteel in Vlaanderen gemiddeld 30 cm lager dan in een "normale" november. Het is niet zo eenvoudig om te berekenen hoeveel extra neerslag we nodig hebben om dat terug aan te vullen tot een normaal peil, maar tenzij ons de volgende maanden heel veel regen wacht, is het onwaarschijnlijk dat we de volgende lente kunnen starten met normale of bovengemiddelde grondwaterpeilen in heel Vlaanderen.